Sąd Najwyższy uchwałą trzech sędziów z dnia 3 października 2023 r. (Sygn. akt III CZP 22/23) orzekł, że osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest to wyrok o tyle przełomowy, że dotychczas sądy obierały dwa skrajne kierunki wykładni tego zagadnienia.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku 8 marca 2023 r. skierował do Sądu Najwyższego zapytanie „Czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 43 k.c.?’’
Zgodnie z art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Art. 448 k.c. stanowi natomiast podstawę do domagania się przez osobę, której dobro osobiste (jakiekolwiek) zostało naruszone, odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Część sądów interpretując art. 43 k.c. przyjmowało, że wszystkie przepisy dotyczące dóbr osobistych mają bezpośrednie zastosowanie względem osób prawnych. Wskazywano bowiem, że krzywda nie musi przejawiać się wyłącznie cierpieniem psychicznym czy fizycznym a może objawiać się po prostu szkodą niemajątkową a więc taką której nie da się wyrazić w pieniądzu. Co więcej podkreślano, że zadośćuczynienie nie pełni jedynie funkcji kompensacyjnej a również satysfakcjonującą i represyjną.
Niektóre sądy natomiast nie podzieliły powyższej wykładni, wskazując że należy mówić o literalnym brzmieniu art. 43 k.c., który wskazuje na słowo „odpowiednio” a zatem nie „wprost”. Jeżeli przepis mówi o odpowiednim stosowaniu, to należy zastanowić się czy przepisy o zadośćuczynieniu mogą mieć zastosowanie do osoby prawnej, a tj. czy faktycznie osoba prawna może doznać krzywdy. Sądy orzekające w tym nurcie odpowiadały na to pytanie przecząco, wskazując że nie ma faktycznej możliwości wskazania analogicznego do krzywdy stanu w którym mogą znaleźć się osoby prawne.
Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie opowiedział się po stronie sądów przeczących możliwości zastosowania art. 448 k.c. analogicznie do osób prawnych. Takie samo stanowisko zajął Rzecznik Praw Obywatelskich, który przyłączył się do przedmiotowego postępowania.
Zarówno Sąd Apelacyjny jak i Rzecznik Praw Obywatelskich oparli swoją ocenę na niezaprzeczalnym fakcie, iż osoba prawna jako fikcyjny twór prawa, nie może, tak jak osoba fizyczna, przeżywać i doznawać cierpienia, smutku czy bólu. Sąd Apelacyjny podkreślił również, że nie mogą być w tym zakresie brane pod uwagę uczucia członków zarządu, akcjonariuszy czy pracowników spółki, co również przyznał Rzecznik Praw Obywatelskich. Tym samym osoba prawna nie może doznać krzywdy a jeżeli nie może doznać krzywdy to nie należy jej się zadośćuczynienie.
Powyższa sytuacja prawna wskazuje zatem na to, jak duża jest rozbieżność w doktrynie i orzecznictwie polskim w przedmiocie możliwości przyznania osobie prawnej zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Uzasadnienie do niniejszej uchwały Sądu Najwyższego nie zostało jeszcze opublikowane przez co nie możemy skonfrontować rozumowania Sądu Apelacyjnego i Rzecznika Praw Obywatelskich z argumentacją Sądu Najwyższego. Pomimo to już teraz wiadomo że doktryna nie pozostanie obojętna co do niego.
prawnik
