Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE z 11 czerwca 2020 stanowi istotne rozstrzygnięcie dla koncepcji prawnoautorskiej ochrony utworu o charakterze użytkowym w rozumieniu przepisów prawa Unii Europejskiej. Trybunał Sprawiedliwości UE opowiedział się za możliwością objęcia taką ochroną przedmiotów użytkowych (których forma jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego) jeżeli powstają one skutkiem działalności twórczej autora i jego swobodnych wyborów, które znajdą odzwierciedlenie w produkcie końcowym.
- Utrwalenie linii orzeczniczej Trybunału Sprawiedliwości UE
Wraz z rozwojem orzecznictwa w dziedzinie prawa autorskiego, toczy się dyskusja o możliwości obejmowania ochroną prawnoautorską przedmiotów użytkowych. W przeszłości, konserwatywny schemat odmawiał możliwości jej udzielania twórcom obiektów, które łączą cechy użytkowości i sztuki. Jednak od pewnego czasu linia orzecznicza Trybunału Sprawiedliwości UE (Dalej: Trybunał lub TSUE) staje się jednolita. Choć nadal funkcjonują pewne odmienności w poszczególnych jurysdykcjach krajów unijnych , to konkluzja jest jednoznaczna: jeżeli możliwe jest wykazanie oryginalnego charakteru i twórczego wkładu autora obiektu, dany przedmiot użytkowy może zasługiwać na ochronę prawnoautorską.
- Składany rower miejski jako przedmiot prawa autorskiego?
Sprawa rowerów „Brompton” dotyczyła słynnego roweru, zaprojektowanego i oferowanego przez Brompton Bicycles Ltd (spółka prawa angielskiego), która prowadzi sprzedaż rowerów od 1987 r. Od tego czasu charakter i projekt ich flagowego jednośladu pozostał niemal niezmieniony. Spółka uzyskała patent na swoje rozwiązanie dotyczące składania roweru (do trzech pozycji: złożona, rozłożona i pośrednia), a po jego wygaśnięciu koreańska spółka Get2Get wprowadziła do obrotu podobny rower, zwany „Chedech” i rozpoczęła jego sprzedaż w Belgii.
 Źródło: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Brompton_Bicycle |
|
Źródło: Pinterest,
Po zidentyfikowaniu działalności Get2Get, Spółka Brompton pozwała swojego koreańskiego konkurenta o naruszenie praw autorskich do Sądu Spółek w Liège, w Belgii wnosząc jednocześnie o nakazanie Get2Get zaniechania działań naruszających ich prawa oraz wycofanie produktu ze wszystkich punktów sprzedaży. Get2Get argumentowała w odpowiedzi, że wygląd roweru jest podyktowany funkcją techniczną, tj., że rower może składać się do trzech różnych pozycji, dlatego może być chroniony przez patent, ale nie przysługuje mu ochrona wynikająca z przepisów prawa autorskiego. Spółka Brompton natomiast podniosła, że istnieje możliwość innego przedstawienia przedmiotu (roweru) przy zachowaniu jego cech technicznych, dlatego jego forma może być chroniona prawem autorskim.
W Belgii, w prawie autorskim zastosowanie ma teoria wielości kształtów, zgodnie z którą kształt nie jest uważany za niezbędny do osiągnięcia wyniku technicznego, jeśli istnieje dowód, że dostępne są inne możliwe kształty, które pozwalają na osiągnięcie takiego samego wyniku technicznego. Nie mając pewności, czy jest to zgodne z prawem Unii, sąd w Liège skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie:
– „Czy art. 2-5 dyrektywy w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym [Dyrektywa InfoSoc 2001/29] należy interpretować w ten sposób, że przewidziana w nich ochrona prawa autorskiego ma zastosowanie do produktu, którego kształt jest, przynajmniej częściowo, niezbędny do uzyskania efektu technicznego oraz czy w celu dokonania oceny koniecznego charakteru danego kształtu dla celów uzyskania danego efektu technicznego, skuteczność kształtu z punktu widzenia osiągnięcia wspomnianego efektu, wolę osiągnięcia takiego efektu przez domniemanego sprawcę naruszenia oraz istnienie wcześniejszego patentu, który już wygasł, obejmującego proces umożliwiający osiągnięcie pożądanego efektu technicznego”?.
- Oryginalność i twórczy charakter jako główne przesłanki ochrony prawnoautorskiej
Trybunał zdecydował w sprawie Brompton, że aby projekt mógł zostać objęty prawem autorskim, musi być oryginalny – to znaczy, że przedmiot musi odzwierciedlać osobowość jego autora (twórcy lub projektanta), jako wyraz jego wolnych i twórczych wyborów. Wymóg ten nie może być spełniony, gdy projekt wynika ze względów technicznych, lub innych ograniczeń, które nie pozostawiają miejsca na swobodę twórczą lub przestrzeń tak minimalną, że idea i jej wyraz stają się nierozerwalnie związane. W związku z tym, odpowiednio, każdy wzór spełniający warunek oryginalności może kwalifikować się do ochrony na podstawie prawa autorskiego, nawet jeżeli jego stworzenie było podyktowane częściowo względami technicznymi, pod warunkiem że te techniczne wybory dotyczące wzoru nie uniemożliwiły twórcy odzwierciedlenia swojej osobowości w przedmiocie końcowym.
Odnosząc się do wyroku w sprawie Cofemel C 683/17 Trybunał wskazał, że utwór oznacza istniejący oryginalny przedmiot, który stanowi własną twórczość intelektualną autora. W celu stwierdzenia, czy przedmiot jest oryginalny, należy ustalić: (i) czy stanowi on odzwierciedlenie osobowości autora, przejawiające się w jego swobodnych i twórczych wyborach i (ii)czy zostało to odzwierciedlone w produkcie. Zatem, przedmiot spełniający przesłankę oryginalności może korzystać z ochrony prawnoautorskiej, nawet jeżeli opracowanie go było uwarunkowane względami technicznymi, pod warunkiem że takie uwarunkowanie nie przeszkodziło autorowi w odzwierciedleniu w tym przedmiocie swojej osobowości przejawiającym się w jego swobodnych i twórczych wyborach.
Co do kryteriów, które należy uwzględnić przy ocenie oryginalności, Trybunał orzekł, że istnienie innych możliwych kształtów, które pozwalają na osiągnięcie tego samego rezultatu technicznego, nie jest decydujące, lecz może służyć jako odniesienie, że producent ma możliwość wyboru. Natomiast co do kryteriów dotyczących zależności pomiędzy kształtem, a istnieniem wcześniejszego, wygasłego już patentu, TSUE stwierdził, że powinny być one brane pod uwagę jedynie w zakresie, w jakim czynniki te pozwalają na ukazanie względów, które były brane pod uwagę przy dokonywaniu wyboru formy rozpatrywanego produktu.
Podsumowując, Art. 2–5 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że przewidziana w nich ochrona prawnoautorska ma zastosowanie do produktu, którego forma jest, przynajmniej w części, niezbędna do uzyskania efektu technicznego, jeżeli produkt ten stanowi oryginalne dzieło wynikające z twórczości intelektualnej, co przejawia się tym, że poprzez tę formę jego autor wyraża swoje możliwości twórcze w sposób oryginalny, dokonując swobodnych i twórczych wyborów, skutkiem czego owa forma stanowi odzwierciedlenie jego osobowości. Ustalenie występowania tych przesłanek należy do sądu krajowego przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności sporu.
- Przedmiot codziennego użytku może być utworem
Objęcie ochroną prawnoautoską przedmiotów codziennego użytku może budzić wątpliwości. Ich użytkowy charakter często wyklucza możliwość uznania ich za przejawy twórczej działalności o indywidualnym charakterze. Podstawowym zarzutem bywa stwierdzenie, że niezbędne i powtarzalne elementy towaru (np. w koszuli: rękawy, guziki, kołnierzyk) uniemożliwiają uznanie danego przedmiotu za „wystarczająco twórczy”, by przyznać mu ochronę odpowiednią dla utworu.
Wyrok Trybunału w sprawie Brompton jest kontynuacją i doprecyzowaniem aktualnej linii orzeczniczej TSUE. Dotyczy to w szczególności orzeczeń w sprawach Lego Brick (C-48/09 P) i Cofemel / G-Star Raw (C-683/17). Uznano w nich, że należy uwzględnić istnienie innych (już wygasłych) praw własności intelektualnej, aby prawo autorskie i prawo znaków towarowych nie przeciwdziałały celowi stosunkowo krótkiego okresu ochrony na podstawie prawa patentowego i prawa o wzorach przemysłowych, jakim jest wspieranie konkurencji i postępu technicznego.
Orzeczenie to stanowi natomiast odejście od utrwalonego stanowiska wypracowanego orzeczeniem w sprawie Lucasfilm Ltd v. Ainsworth.
Zgodnie ze swoim wcześniejszym orzecznictwem, decyzja TSUE w sprawie Brompton potwierdza także, że każde prawo własności intelektualnej ma swoją własną funkcję, warunki i zakres ochrony. Trybunał powstrzymał się bowiem od przeniesienia zasad z prawa o znakach towarowych i wzornictwie, ale ściśle stosował swoje utrwalone orzecznictwo dotyczące pojęcia utworu na podstawie prawa autorskiego. Kształty (wcześniej) chronione przez niektóre prawa własności intelektualnej mogą być zatem chronione przez inne prawa własności intelektualnej lub, jak przyznał Trybunał w poprzednich orzeczeniach, przez krajowe przepisy dotyczące nieuczciwej konkurencji.
Orzeczenie to ma potencjał, aby potwierdzić istotne zmiany w dziedzinie wzorów przemysłowych ze względu na sposób, w jaki Trybunał przyznaje możliwość udzielenia ochrony prawnoautorskiej wzorom produktów, a wraz z nią – długi okres ochrony własności intelektualnej zapewnianej przez to prawo.
Do sądów krajowych należeć będzie teraz rozwinięcie wytycznych przedstawionych w sprawie Brompton. Rozstrzygając podobne sprawy, sądy będą zapewne brały pod uwagę czynniki tj. ryzyko zmonopolizowania pomysłu (np. kształtu) oraz ryzyko udzielenia przedmiotom użytkowym długotrwałej i nijako automatycznej ochrony prawnoautorskiej (powstającej w momencie ustalenia utworu i trwającej (zależnie od jurysdykcji) nawet 70 lat po śmierci autora).
Wyrok ten jest korzystny szczególnie z perspektywy producentów oryginalnych wzorów przemysłowych, przez osoby działające w przemyśle wytwórczym i motoryzacyjnym, ponieważ prawa autorskie mogą zapewnić ochronę tam, gdzie ochrona znaku towarowego nie jest dostępna. Poszerza to także spektrum możliwości dalszego podejmowania działań prawnych przeciwko imitacjom produktów poprzez dochodzenie roszczeń na gruncie prawa autorskiego nawet po wygaśnięciu ochrony praw własności przemysłowej.
